1974 yılında Portekiz, Doğu Timor’dan çekilmeye karar verdi. Doğu Timor tüm güzelliği ve cazibesiyle oltaya takılacak bir av konumuna düşmüştü artık. Kısa süre içinde başlayan kargaşa iç savaşın başlamasına neden olur. Adada yerleşmiş Portekiz kökenliler UDT (Timor Demoktarik Birliği)’yi kurdular. Gusmao gibi yerli halktan gelenlerse Doğu Timor Sosyal Demokrat Partisi’ni kurup orada savaşı sürdürmeye karar verdiler. Bu parti sonradan adını Fretilin olarak değiştirdi.

Fretilin kısa bir zamanda yoksul halktan büyük bir destek gördü. O güne kadar kölelik ve tüm ayak işlerinin layık görüldüğü yoksul insanların politik temsilcisi olarak, iç savaştaki yerini aldı.

Savaşin başlamasından yalnızca bir ay sonra 7 Aralık 1975’te, Doğu Timor adası bu kez Endonezya ordusu tarafından işgal edilir. Endonezya iç savağa müdahale etme bahanesiyle 25 yıl sürecek kanlı işgaline başlamıştır.

Gusmao ve arkadaşları için, bağımsız bir Doğu Timor yeniden “aslanın karnında”dır ve ülkeyi geri almanın tek yolu daha güçlü ve büyük bu düşmanla savaşa devam etmekle mümkündür. Doğu Timor ormanları aynı gün “kurtuluş için savaşa devam” diyen Gusmao ve arkadaşlarına, tüm cömertliği ile kollarını sonuna kadar açar. Bir çoğu gibi Gusmao’da, eşi Emilia ve iki çocugunu Dili’de bırakarak, kendilerini tam 17 yıl saklayıp koruyacak ormanın karanlıklarında kaybolurlar.

Gerilla savaşi başlamış, Endonezya’nın işgalci ordusuyla kıran kırana mücadele edilmektedir. Ordu, gerillaların mücadelesini kırmak için herşeyi yapmaktadır. Artık köylere baskınlar, yakıp yıkmalar, kadınlara tecavüzler, gözaltılar, gizli-açık öldürmeler rutinleşmiş işlere dönmüştür. Yine böyle baskınlardan birinde Emilia’da, Endonezya askerlerinin tecavüzünden kurtaramaz kendini. Tecavüz gerçekleşirken Endonezya askerleri Gusmao’in çocuklarina, “korkak babalarının onları bırakıp kaçtığıyla ilgili hikayeler anlatmayı da ihmal etmezler.

Emilia, bu tecavüz sonucu bir çocuk dünyaya getirir. Gusmao’in ünlü “Timor’lu Kadın” şiiri sanki, Emilia’nın kişiliğinde tecavüze uğramış ve acı çekmis on binlerce Timor’lu kadının yaşadıklarını haykırır.

Gusmao, başlangıçta, ormandaki zamanının çogunu, Fretilin’in verdiği silahlı mücadeleyi ormanın dışındaki dünyaya duyurmak için, Doğu Timor’un devrimci gazetesi Timor Leste de yazılar ve şiirler yazmakla geçirir. Ama bir süre sonra kelimelerle verdiği mücadelenin yeterli olmadığına inanmaya baßlar. 1978 yılının sonlarında komutan Nicolau Labato’nun bir vadide pusuya düşürülüp öldürülmesi, nicedir arzuladığı silahlı aktif mücadeleye başladığı an olur. Şiirlerine ve yazılarına verdiği yoğunluğu bir kenara bırakıp gerilla taktik uzmanlığı göreviyle aktif mücadeleye başlar.

Doğu Timor ormalarında 4 yıl boyunca savaşmış kuzeni ve adaşı Jose Gusmao’ya göre, Xanana’nın, komutan Labato’nun yerini alması, doğal bir gelişmeydi. Kuzen Gosmao, o günlerde ki Xanana’yı anlatırken şunları söylüyor. “Gusmao doğal entellektüelliğiyle, yiğitliğini kolayca harmanlamış ve Fretilin’in silahlı kanadı olan Falintil (Doğu Timor Ulusal Kurtulus Ordusu)’i başarılı bir şekilde yönetmeye başlamıştı. Usta bir kamuflajcıydı. Onca aramalara ve tehlikelere rağmen ülke içinde dilediğince hareket edebiliyordu. Toplu taşıma araçlarını bile bu geçişlerinde rahatlıkla kullanır olmuştu. Her an, herhangi bir köyde ortaya çıkıyor, köylülerle uzun sohbetlere katılıyor ve onları örgütlemeye devam ediyordu. Bir çok defa ülkeyi doğudan batıya geçti. Geçişlerinde ziyaret ettiği köylülere, uzun sohbetlerin ardından hep aynı soruyu yöneltirdi: “Falintil’in sizin için savaşmasını istiyor musunuz?”. Ve yanıt her defasında, duymaktan mutlu olduğu  “Evet! Bizim için, kurtuluşumuz için savaşa devam edin” oluyordu”.

1987 yılında Xanana Gusmao, Doğu Timor ‘lu tüm sürgünlere, gelecekle ilgili önemli mesajların olduğu birer teyp kaseti gönderdi. Bu kasetlerin içindeki mesajlar, kimilerine göre Gusmao’nın mücadeleye başladığı ilk günden beri attığı hem en cesur, hemde en tehlikeli adımdı aslında. Gusmao, savasan tüm fraksiyonlara seslendiği mesajında “eğer Endonezya’yı yenmek ve O’nu Doğu Timor’dan çıkarmak istiyorsanız, yapılacak en önemli iş, sivil savaşın farklı tüm gruplarının ortak bir cephede buluşup birlikte savaşması şarttır” diyordu. Mesajında ayrıca “ortak cephe oluşursa, Falintil’in o andan itibaren, artık yalnızca Fretilin’in savaşin politik kanadı değil, tüm grupların ortak direniş ordusuna dönüşeceği”ni açıklaması, savaşan gruplar için, çok önemli bir değişiklik isteğiydi.

Bu yeni yapılanma teklifi oldukça riskli bir adım olarak değerlendiriliyordu. Çünkü  Gusmao’nın en yakınındaki komutanları bile, savaşan fraksiyonlardan bazılarıyla bir araya gelmenin asla mümkün olamayacağına inanmışlardı. Örnegin Falintil komutanlarının, UDP ‘ye duyduğu tepki ve nefret, Endonezya askerlerine duyduklarından bile fazlaydı. Savaş süresince bir çok kez birbirleriyle çatışmış ve kayıplar vermiş bu iki grubun, aralarındaki çatismalarda yakalanan esirlere yaptıkları işkencelerin, tecavüzlerin varlığı, barışı zorlaştıran önemli sorunlardandı.

yazının devamı...